|
Profesor Wilhelm Kreis
Wszechstronny artysta
Dzięki zwycięstwu w konkursie niemieckich studentów na kolumnę Bismarcka, w kwietniu 1899, po raz pierwszy doszło do realizacji architektonicznego projektu, zaledwie 26-letniego architekta Wilhelma Kreisa. Pomiędzy rokiem 1900 a 1911 w Rzeszy Niemieckiej wzniesiono łącznie 47 kolumn Bismarcka wzorowanych na projekcie "Zmierzch Bogów".
Wilhelm Kreis wygrał już wcześniej konkurs na Pomnik Bitwy Narodów w Lipsku swym projektem „Walkirie” w grudniu 1896, ale do realizacji ostatecznie wybrany został projekt architekta Bruno Schmitza (1858-1916) z Düsseldorfu.
Konkurs niemieckich studentów na kolumnę Bismarcka był początkiem wieloletniej kariery, urodzonego 17.03.1873 w Eltville nad Renem, architekta, który obok Paula Wallota należał do najważniejszych architektów niemieckich pierwszej połowy XX wieku. Niedługo po zakończeniu konkursu niemieccy studenci, w czerwcu 1899, zlecili mu kolejny projekt: projekt monumentalnego Pomnika Burszostwa (Burschenschaftsdenkmal) w Eisenach w pobliżu Wartburga.
W 1902 roku Wilhelm Kreis został wykładowcą na Wydziale Sztuki Dekorowania Wnętrz w Szkole Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbeschule) w Dreźnie. Z powodzeniem brał udział w kilku wystawach sztuki, np. architektury wnętrza na Wystawie Światowej w St. Louis. Kreis należał oprócz architekta Fritza Schumachera i Hansa Erlweina do drezdeńskiej grupy artystów "Cech" (1906-1918). Towarzyski architekt utrzymywał kontakty z wieloma artystami i był przyjacielem m. in. pisarza Karola Maya, którego przygodowe opowieści wywarły na nim duże wrażenie. Karl May uwiecznił swego przyjaciela w osobie Younga Surehanda w "Winnetou IV". W powieści May’a Young Surehand, jako alter ego Kreisa, miał wznieść zmarłemu Winnetou ogromną statuę.
W 1906 roku Kreis został autorem projektu mostu Fryderyka-Augusta (Augustusbrücke) w Dreźnie, który dzisiaj nadal jest integralną częścią pięknej panoramy saksońskiego miasta.
Kreis 05.10.1907 został członkiem założycieli stowarzyszenia artystów „Niemieckiego Związku Twórczego”, który reprezentował nową rzeczowość i prostotę w formach architektonicznych, szczególnie w budowlach przemysłowych, odwracając się tym samym od starego formowania historyzmu. Kreis koncentrował się w coraz większym stopniu na budowlach technicznych, architekturze przemysłowej i administracyjnej.
Jednak budowa pomników pozostała zamiłowaniem architekta. Wzniesiono wiele pomników nagrobnych wg jego projektów. Architekt pozostał wierny także wieżom Bismarcka, dla jedenastu zleceniodawców wykonał własne projekty wież Bismarcka, np. w Jenie, Radebeul Górach Kyffhäuser, Szczecinie.
W 1908 roku Wilhelm Kreis z powodzeniem przyjął propozycję architekta Fritza Schumachera ubiegania się o stanowisko Kierownika Szkoły Rzemiosła Artystycznego (Kunstgewerbeschule) w Düsseldorfie, jako następcy Petera Behrensa, w której miał decydujący wpływ aż do wybuchu pierwszej wojny światowej. Skorygował kurs reformy swojego poprzednika, Petera Behrensa, otwierającej drogę do wielu zleceń. Uczniem Kreisa był m.in. rzeźbiarz i architekt Arno Breker, z którym utrzymywał przyjaźń przez wiele lat.
Od 1910 roku tworzył Kreis ogromne domy towarowe, takie jak np. domy towarowe Leonharda Tietza w Elberfeld i Kolonii (przekształcone w lipcu 1933 w Westdeutsche Kaufhof AG, dziś Galeria Kaufhof GmbH).
Aż do pierwszej wojny światowej należał Kreis raczej do bardziej konserwatywnych architektów i wykorzystywał style repertuaru klasycznego modernizmu, aby osiągnąć typowy dla niego patos nowoczesnej architektury.
Od 1920 do 1926 roku, jako profesor, wykładał Kreis na Wyższej Szkole Technicznej w Dreźnie.
W okresie weimarskim, zaangażował się w budowę wieżowca, który pod względem typu budowli zaliczał się do tradycyjnych monumentalnych budowli zabytkowych. Po zakończonej w 1924 roku budowie budynku „Wilhelm-Marx-Haus” w Düsseldorfie zaprojektował Kreis pierwszy wieżowiec w Rzeszy Niemieckiej. Jako rzeczoznawca i juror miał wpływ na organizowane konkursy budowy wieżowców. Był zdania, aby sensownie ograniczać wysokość budynków dla zachowania należytych proporcji, eliminując amerykańskie negatywne skutki, takie jak zniekształcenie obrazu miast i ograniczenie dotyczące transportu drogowego.
W 1924 roku zlecono Kreisowi przygotowanie ogólnego planu i stałych budynków pod wielką wystawę GESOLEI w Düsseldorfie. Kreis zaprojektował szereg budynków, takich jak Planetarium (obecnie Tonhalle), Honorowy Dziedziniec z Muzeum Sztuki, Muzeum Przemysłu i restaurację z nadreńskimi tarasami. Wystawa GESOLEI (skrót od Gesundheitspflege - Soziale Fürsorge Leibesübungen), po polsku: Opieka Zdrowotna Opieka Socjalna - Ćwiczenia Fizyczne), która odbyła się latem 1926 roku w Düsseldorfie, było bardzo udaną wystawą poświęconą zdrowiu. Wystawę odwiedziło ponad 7,5 mln zwiedzających. Budynki wystawowe zostały obecnie częściowo przebudowane i używane są dzisiaj jako muzea czy miejsca imprez (sal koncertowa Tonhalle).
Od 1925 Kreis powoli otwierał się na modernizm w architekturze, ale opowiadał się za redukcją do tego, co niezbędne i był przeciwny twórczemu efekciarstwu. Typowymi przykładami umiarkowanego modernistycznego języka projektowego są jego projekty budynku dworca w Miśni (1927-1928) i banku komunalnego w Bochum (1925-1928).
Jesienią 1926 roku został powołany na stanowisko Dyrektora Okręgowego Wydziału Architektury Akademii Sztuk Pięknych (Architektur-Abteilung der Dresdner Kunstakademie) w Dreźnie. Ze względu na wielki sukces, przede wszystkim wystawy GESOLEI w Düsseldorfie, powierzono mu w szczególności budowę nowego budynku Niemieckiego Muzeum Higieny (Deutsches Hygiene-Museum), który został otwarty w 1930 roku.
Jego otwarcie na modernistyczne formy projektowania przyczyniły się do zamówień od dużych przedsiębiorców żydowskich takich jak Tietz, jak również jego krewnych i artystów żydowskich. Od roku 1933 zaczęło to przyprawiać go o zgubę przedsiębiorczości. Do 1935 roku 60-letni architekt nie otrzymywał od narodowych socjalistów żadnych zamówień. Stracił swoje urzędy na Uniwersytecie w Dreźnie i Przewodniczącego Związku Niemieckich Architektów (Vorsitz des Bundes Deutscher Architekten), który piastował od roku 1926 roku.
W 1936 roku został ogłoszony konkurs na budowę Dowództwa Lotniczego w Dreźnie, do którego Kreis nie został dopuszczony. Dopiero, gdy jury zaczęło domagać się jego bezpośredniego udziału, został poproszony o wykonanie projektu, który jednogłośnie wygrał. Kreis został dzięki temu zrehabilitowany a swoją pracę oddał do dyspozycji brązowym władcom. Albert Speer powołał go w 1938 roku do planów Wielkiego Berlina, w 1941 roku został generalnym radcą budowlanym niemieckich cmentarzy wojennych, a tym samym przedstawicielem urzędowej architektury III Rzeszy. Kreis zaprojektował teraz szereg pomników chwały, cmentarzy wojennych i ogromnych mauzoleów, częściowo również dla innych architektów. Z tych wielu planowanych obiektów w kraju i za granicą w rzeczywistości powstało niewiele.
W 1944 roku w zawierusze wojennej przeniósł się Kreis (od 1943 roku prezes Izby Sztuk Pięknych Rzeszy) do Leutstetten koło miejscowości Starnberg. W tym samym roku został umieszczony przez Hitlera na tak zwanej „Liście obdarzonych łaską Bożą” („Gottbegnadeten-Liste”), która w końcowej fazie II wojny światowej oszczędziła go od służby wojskowej, jako jednego z 1.041 nieodzownych artystów.
Po zakończeniu II wojny światowej został sklasyfikowany w procesie denazyfikacji jako "bierny uczestnik". Zanim przeniósł się w 1947 roku do swojego siostrzeńca do Bad Honnef, zakwaterował się tymczasowo w Starnbergu. Będący w dobrej kondycji zdrowotnej architekt, który od czasu wygrania konkursu na kolumnę Bismarcka zawsze był ekonomicznie dobrze ustawiony, teraz stracił podstawę egzystencji.
Od 1948, po okresie wyrzeczeń w pierwszych latach powojennych był w stanie, w szczególności ze względu na dobre kontakty z innymi artystami i reputacji jego słynnych budynków, aktywnie uczestniczyć w planowaniu budownictwa mieszkaniowego w Düsseldorfie i Essen. W latach 1951-1952 zaprojektował Krajowy Bank Centralny w Dortmundzie. Aż do 1954 roku projektował liczne domy i był zaangażowany w odbudowę budynków zniszczonych podczas wojny.
Z okazji 80. urodzin w 1953 roku nadano Kreisowi Wielki Krzyż Zasługi Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec.
W dniu 13.08.1955 82-letni architekt zmarł w wyniku upadku ze schodów w Bad Honnef.
Wilhelm Kreis należał już przed pierwszą wojną światową do wiodących architektów niemieckich. Kolumnami Bismarcka przeforsował nowy typ zabytku architektonicznego na cześć Bismarcka i spopularyzował go. W Republice Weimarskiej zbudował, obok pierwszego niemieckiego wieżowca, Niemieckie Muzeum Higieny w Dreźnie i jako Prezes Stowarzyszenia Architektów Niemieckich reprezentował przez szereg lat niemiecką społeczność architektów. W Trzeciej Rzeszy, jako generalny radca budowlany, projektował monumentalne pomniki. W początkowym okresie Republiki Federalnej Niemiec brał udział w odbudowie.
We wszystkich czterech formach rządu Wilhelm Kreis był architektem odnoszącym sukces. Miał dobre wyczucie stosunków społecznych i brał udział w licznych konkursach jako kandydat i juror. Przedstawione w sposób naukowo-historyczny nowe lub przekształcone elementy architektoniczne udało mu się jako architektowi harmonijnie spoić w jedną całość. Jego tendencje zmian zależały od ówczesnych konstelacji społecznych, a jego projekty, za wyjątkiem kilku prac stworzonych po II wojnie światowej, powstały pod wpływem klasycystycznie- monumentalnych myśli zasadniczych.
Wykaz Wież Bismarcka według projektu profesora Wilhelma Kreisa
Lp.
|
Miejscowość
|
Kraj / Land
|
Otwarcie
|
Zachowana
|
Wysokość
|
Koszt/DM
|
1
|
Greifswald
|
Mecklenb.-Pom. Przed.
|
23.06.1900
|
tak
|
10 m
|
9.000
|
2
|
Markneukirchen
|
Saksonia
|
15.07.1900
|
tak
|
14 m
|
17.000
|
3
|
Zehdenick
|
Brandenburgia
|
02.09.1900
|
tak
|
14 m
|
8.000
|
4
|
Landstuhl
|
Nadrenia-Palatynat
|
1900
|
tak
|
19 m
|
27.000
|
5
|
Bonn-Gronau
|
Nadrenia Pn.-Westfalia
|
18.01.1901
|
tak
|
13 m
|
20.300
|
6
|
Słubice
|
Polska
|
01.04.1901
|
nie
|
14,5 m
|
11.000
|
7
|
Bad Ems
|
Nadrenia-Palatynat
|
10.05.1901
|
tak
|
12,5 m
|
11.000
|
8
|
Kirn
|
Nadrenia-Palatynat
|
12.05.1901
|
tak
|
12 m
|
10.000
|
9
|
Rostock
|
Mecklenb.-Pom. Przed.
|
21.06.1901
|
nie
|
8 m
|
7.000
|
10
|
Viersen
|
Nadrenia Pn.-Westfalia
|
23.06.1901
|
tak
|
18,22 m
|
30.000
|
11
|
Coburg
|
Bawaria
|
30.06.1901
|
tak
|
16 m
|
16.000
|
12
|
Hagen
|
Nadrenia Pn.-Westfalia
|
12.07.1901
|
tak
|
24 m
|
60.000
|
13
|
Mörchingen
|
Francja
|
25.08.1901
|
nie
|
7 m
|
3.000
|
14
|
Erfurt
|
Turyngia
|
01.09.1901
|
tak
|
22 m
|
35.000
|
15
|
Görlitz
|
Saksonia
|
18.10.1901
|
tak
|
13 m
|
20.000
|
16
|
Wittmar
|
Dolna Saksonia
|
20.10.1901
|
tak
|
24 m
|
40.000
|
17
|
Metz
|
Francja
|
01.04.1902
|
tak
|
13,5 m
|
15.000
|
18
|
Lüdenscheid
|
Nadrenia Pn.-Westfalia
|
11.05.1902
|
nie
|
17,5 m
|
25.000
|
19
|
Plauen
|
Saksonia
|
31.08.1902
|
tak
|
19,25 m
|
31.000
|
20
|
Ronneburg
|
Turyngia
|
31.08.1902
|
tak
|
21 m
|
35.000
|
21
|
Sargenroth
|
Nadrenia-Palatynat
|
31.08.1902
|
tak
|
17,5 m
|
13.300
|
22
|
Gera
|
Turyngia
|
02.09.1902
|
nie
|
20,5 m
|
30.000
|
23
|
Halle/Saale
|
Saksonia - Anhalt
|
24.09.1902
|
tak
|
15 m
|
31.000
|
24
|
Eisenach
|
Turyngia
|
19.10.1902
|
nie
|
18 m
|
20.000
|
25
|
Freiberg
|
Saksonia
|
29.10.1902
|
nie
|
10,5 m
|
7.500
|
26
|
Heidelberg
|
Bedenia Wirtembergia
|
19.01.1903
|
tak
|
15 m
|
20.000
|
27
|
Friedrichsruh
|
Schleswig-Holsztyn
|
21.06.1903
|
tak
|
19 m
|
65.000
|
28
|
Ansbach
|
Bawaria
|
02.09.1903
|
tak
|
12,7 m
|
18.000
|
29
|
Marburg
|
Hesja
|
21.06.1904
|
tak
|
18 m
|
17.000
|
30
|
Stuttgart
|
Baden -Wirtembergia
|
16.07.1904
|
tak
|
20 m
|
40.000
|
31
|
Kassel
|
Hesja
|
02.09.1904
|
tak
|
25,5 m
|
33.000
|
32
|
Hildesheim
|
Dolna Saksonia
|
01.04.1905
|
tak
|
20 m
|
44.000
|
33
|
Wschowa
|
Polska
|
25.06.1905
|
nie
|
12 m
|
11.000
|
34
|
Würzburg
|
Bawaria
|
02.07.1905
|
tak
|
15 m
|
19.000
|
35
|
Augsburg
|
Bawaria
|
03.09.1905
|
tak
|
20,5 m
|
50.000
|
36
|
Hanau
|
Hesja
|
03.09.1905
|
tak
|
18 m
|
28.000
|
37
|
Itzehoe
|
Schleswig-Holsztyn
|
18.10.1905
|
tak
|
18 m
|
35.000
|
38
|
Dresden-Räcknitz
|
Saksonia
|
23.06.1906
|
tak
|
23 m
|
45.000
|
39
|
Głogów
|
Polska
|
23.09.1906
|
nie
|
15 m
|
28.000
|
40
|
Sobótka
|
Polska
|
21.06.1907
|
tak
|
15 m
|
40.000
|
41
|
Idar-Oberstein
|
Nadrenia-Palatynat
|
01.09.1907
|
tak
|
15 m
|
17.000
|
42
|
Wuppertal
|
Nadrenia Pn.- Westfalia
|
19.10.1907
|
tak
|
22 m
|
40.000
|
43
|
Mysłowice
|
Polska
|
20.10.1907
|
nie
|
22 m
|
70.000
|
44
|
Tübingen
|
Badenia - Wirtembergia
|
07.12.1907
|
tak
|
16 m
|
23.000
|
45
|
Fürth
|
Bawaria
|
01.04.1908
|
nie
|
17,5 m
|
28.000
|
46
|
Weißenburg
|
Bawaria
|
24.06.1911
|
tak
|
12,65 m
|
14.500
|
47
|
Bad Berleburg
|
Nadrenia Pn.- Westfalia
|
24.09.1911
|
tak
|
6,1 m
|
???
|
Profesor Kreis zaprojektował również 11 innych Wież Bismarcka, które swą formą (przeważnie okrągłe) znacznie odbiegały od projektu „Zmierzch Bogów”. Wieże w Szczecinie i Jenie wzorowane były na grobowcu króla Gotów Teodoryka w Rawennie (Włochy).
1
|
As
|
Czechy
|
19.06.1904
|
tak
|
34 m
|
60.000 G-Kr.
|
2
|
Kyffhäuser
|
Turyngia
|
05.08.1906
|
tak
|
21 m
|
???
|
3
|
Radebeul
|
Saksonia
|
02.09.1907
|
tak
|
18 m
|
16.000
|
4
|
Wurzen
|
Saksonia
|
01.04.1909
|
tak
|
18 m
|
???
|
5
|
Jena
|
Turyngia
|
05.07.1909
|
tak
|
21 m
|
43.000
|
6
|
Hameln
|
Hesja
|
01.04.1910
|
tak
|
13,5 m
|
16.000
|
7
|
Ingelheim
|
Nadrenia-Palatynat
|
12.05.1912
|
tak
|
31 m
|
68.000
|
8
|
Rosengarten-Eh.
|
Dolna Saksonia
|
27.10.1912
|
nie
|
23 m
|
50.000
|
9
|
Szczecin
|
Polska
|
10.08.1921
|
tak
|
25 m
|
200.000
|
10
|
Bad Kissingen
|
Bawaria
|
02.12.1926
|
tak
|
14 m
|
50.000
|
11
|
Ballenstedt
|
Saksonia - Anhalt
|
20.05.1931
|
|
|
|
Zdjęcia w lewej kolumnie (od góry do dołu)
Wilhelma Kreisa (zdjecie ok.1920)
Popiersie Wilhelma Kreisa (Tonhalle Düsseldorf, Zdjęcie: Jörg Bielefeld, Remscheid, 2013)
Restauracja nad Renem/Nadreńskie tarasy GESOLEI Düsseldorf, zdjęcie historyczne z ok.1926
Wilhelm Marx House Düsseldorf, widokówka z 1930
Tabliczka z nazwą ulicy Wilhelm-Kreis-Straße w Düsseldorfie, (zdjęcie: Jörg Bielefeld, Remscheid, 2013)
Popiersie Wilhelma Kreisa (autor rzeźby: Arno Breker), zdjęcie historyczne
Pomnik Burszostwa (Burschenschaftsdenkmal) Eisenach, motyw z 1905
Stempel Architekta Wilhelma Kreisa, Drezno, motyw historyczny
Dom towarowy Althof w Essen, zdjęcie historyczne z 1912
Tłumaczenie na język polski Marek Mosoń, Wrocław
|
|